Biomechanika jest dziedziną nauki wykorzystywaną w sporcie, która zajmuje się tym, w jaki sposób siły tworzą i zmieniają ruch człowieka. W głównej mierze służącą trenerom tenisa w  analizie techniki uderzeń. Ten artykuł ma za zadanie przedstawić szkoleniowcom, w szerszym stopniu, analizę uderzeń zwaną analizą jakościową i pokazać jak zasady biomechaniki mogą być wykorzystywane do doskonalenia gry tenisistów.

Rozszerzona metoda analizy uderzenia

Gdy trener obserwuje tenisistę podczas treningu i decyduje się na udzielenie mu pewnych wskazówek, albo postanawia wprowadzić pewne zmiany w jego technice uderzeń, to dokonuje wtedy profesjonalnej analizy jakościowej gry swojego zawodnika. Skuteczna analiza jakościowa jest czymś więcej niż tylko zauważaniem i korygowaniem błędów gracza. Ten rozdział przedstawia krótki opis bardziej dogłębnej metody jakościowej analizy uderzenia, która nie polega tylko na wykrywaniu błędów.

Jakościowa analiza uderzeń w tenisie może być zobrazowana za pomocą modelu czterech zadań. W trakcie przygotowania trener zdobywa odpowiednią wiedzę na temat uderzeń, zawodników i sytuacji, które mają zostać poddane analizie. Podczas obserwacji trener systematycznie wykorzystuje wszystkie swoje zdolności, żeby zgromadzić odpowiednie informacje na temat prezentowanej gry przez obserwowanego tenisistę. W trakcie oceny / diagnozy trener ma dwa główne cele: zidentyfikować mocne i słabe strony zawodnika, a następnie ustalić które z posiadanych przez graczy słabe strony najbardziej negatywnie w pływają na jego grę. W trakcie interwencji trener wybiera najlepszą strategię, która ma pomóc zawodnikowi w poprawieniu gry. Podczas analizy jakościowej na korcie, szkoleniowiec może natychmiast wrócić do obserwacji, żeby monitorować postępy tenisisty i kontynuować analizę jego gry.

Ta bardziej dogłębna metoda analizy jakościowej pomaga trenerowi poprawić grę zawodnika znacznie szybciej niż przy zastosowaniu tradycyjnych metod. Zwracanie uwagi zarówno na mocne jak i na słabe strony gracza pomaga szkoleniowcowi uzyskać bardziej kompletny obraz posiadanych przez tenisistę umiejętności. Diagnoza gry koncentruje uwagę trenera i zawodnika tylko na najważniejszych czynnikach technicznych, dzięki czemu nie zwracają oni uwagi na bezproduktywne informacje i nie mające znaczenia aspekty techniczne. Dobrzy trenerzy znają wiele różnych sposobów (poza udzielaniem słownych wskazówek) na to, żeby pomóc graczom wyeliminować błędy i tym samym poprawić ich grę. Dokładniej z analizą jakościową można zapoznać się w książce Knudsona i Morrisona (1997) Qualitative analysis of human movement.

Jest jeszcze jedna bardzo ważna kwestia w profesjonalnej analizie jakościowej uderzeń tenisowych. Trener powinien wykorzystywać podejście interdyscyplinarne do wszystkich czterech zadań analizy jakościowej. Podejście interdyscyplinarne jest połączeniem posiadanego przez szkoleniowca doświadczenia i wszystkich dziedzin nauki związanych ze sportem a nie tylko samej biomechaniki. Przykładowo, gdy trener zauważy, że przy wykonywaniu uderzeń przez młodego tenisistę w momencie uderzania piłki, rakieta stale posiada zbyt niską prędkość, może zdecydować że proces dojrzewania i odpowiedni dla tego okresu trening są w danej chwili dla zawodnika ważniejsze niż wprowadzanie biomechanicznych zmian w technice uderzeń. Pozostała część tego artykułu zilustruje jak zasady biomechaniki mogą zostać wykorzystane do doskonalenia techniki uderzeń w tenisie. Trenerzy powinni jednak dążyć do tego, aby czerpać z tych zasad biomechaniki w połączeniu ze wszystkimi dziedzinami nauki związanymi ze sportem.

Dziewięć zasad biomechaniki

Jedną ze strategii, żeby zastosować biomechanikę w analizie jakościowej uderzeń w tenisie,  jest wykorzystanie kilku podstawowych zasad biomechaniki. Te reguły sformułowane są w łatwo przyswajalny dla trenerów sposób, gdyż nie zawierają specyficznej mechanicznej terminologii. Ten artykuł nie przedstawia w obszerny sposób wszystkich tych zasad, ale spróbuje ukazać jak cztery z nich mogą zostać wykorzystane w jakościowej analizie uderzeń w tenisie.

1. Zachowanie równowagi: stopień kontroli nad równowagą/brakiem równowagi

2. Koordynacja: organizacja pomiędzy działaniem równoczesnym a sekwencyjnym

3. Działanie siły na ruch: działanie siły jest wymagane do zmiany stanu ruchu

4. Działanie siły na czas: timing/sposób zastosowania siły

5. Stan bezwładności: liniowy i kątowy opór dla ruchu

6. Optymalne wykonanie: moment uderzenia oraz inne warunki, które wpływają na optymalizację uderzenia

7. Zakres ruchu: ruch ciała wykorzystany w trakcie wykonywanego uderzenia

8. Wzajemne oddziaływanie na siebie segmentów ciała: przekazywanie energii przez kolejne segmenty ciała wtrakcie wykonywania uderzenia i jej kumulacja w końcowej fazie uderzenia w momencie uderzenia piłki

9. Rotacja: rotacja w celu stabilizacji lotu piłki i dostosowania trajektorii lotu piłki przy danym uderzeniu

Przykłady uderzeń

Zasady koordynacji i wzajemnego oddziaływanie na siebie segmentów ciała stają się coraz bardziej stosowne dla trenerów tenisa ze względu na zmiany, które w ostatnich latach zaszły w technice uderzeń z głębi kortu. Przez większą część XX wieku w tenisa grano ciężkimi rakietami z małymi główkami. Forhend uderzany był w pozycji zamkniętej, ciężar ciała przenoszony był przez bark, a uderzenie wykonywane było samą ręką. Obecnie gdy dostępne są rakiety lżejsze, z większymi główkami, które umożliwiają zagrywanie mocniejszych piłek, wielu zawodników wykorzystuje sekwencyjnie skoordynowaną technikę uderzania forhendu i pozycję bardziej otwartą. Sekwencyjna koordynacja (postępujący ruch z większych do mniejszych stawów przenosi energię przez wzajemne oddziaływanie na siebie segmentów ciała) jest najbardziej efektywną techniką szybkiego ruchu przy małym oporze. Ostatnie badania biomechaniczne na temat uderzeń z głębi kortu wykazały dowody na występowanie sekwencyjnej koordynacji  i cyklu naprężania i skracania mięśni w trakcie wykonywania uderzenia. Obecnie uderzenia z głębi kortu są w dużej mierze skoordynowane tak jak serwis z następującym po sobie sekwencyjnym działaniem kolejnych części ciała. Na przykład, podczas wykonywania uderzenia forhendu w otwartej pozycji, gdy prędkość obracającego się tułowia osiąga swoje maksimum, to naprężają się wtedy mięśnie klatki piersiowej gromadząc w sobie energię elastyczną. Gdy rotacja tułowia zmniejsza swoją prędkość przed uderzeniem, część energii jest uwalniana gdy mięśnie klatki piersiowej powodują przyspieszenie górnego ramienia. Wyćwiczenie u zawodnika dobrej koordynacji sekwencyjnej nie jest łatwe, ale oczywiste przerwy w ruchu w trakcie wykonywania uderzenia oraz brak naprężenia odpowiednich mięśni, gdy sąsiednie segmenty obracając się osiągają maksymalną prędkość, są symptomami złej koordynacji sekwencyjnej, które to trenerzy powinni u swoich zawodników wyeliminować.

Zasada optymalnego wykonania uderzenia w tenisie daje do zrozumienia, że są optymalne miejsca na korcie, w które w danej sytuacji należy skierować uderzoną piłkę w celu uzyskania skutecznego uderzenia. To znaczy, że należy w odpowiedni sposób poprowadzić rakietę, żeby po uderzeniu piłka znalazła się dokładnie w tym miejscu na korcie, w które chcieliśmy ją skierować w momencie wykonywania uderzenia. Na przykład praktycznie przy wszystkich serwisach, w momencie uderzenia piłki rakieta porusza się początkowo horyzontalnie lub ku górze. Ruch rakiety ku górze podczas serwisu powoduje, że serwis jest grany z rotacją topspinową. Badania nad serwisem doświadczonych zawodników wykazały, że rakieta przy uderzeniu piłki przy serwisie porusza się ku górze zwykle pod kątem około 4° do poziomu wyznaczonego przez powierzchnię kortu. Trenerzy tenisa mogą zastosować zasadę optymalnego wykonania uderzenia  przy ocenianiu zawodników u których w momencie uderzenia piłki przy serwisie pojawiają się symptomy prowadzenia rakiety w dół, w wyniku czego piłce nie zostaje nadana odpowiednia rotacja topspinowa. Bardzo często u początkujących tenisistów rakieta, w momencie uderzania piłki przy serwisie, idzie ku dołowi zamiast ku górze i wtedy często trenerzy udzielają im wskazówkę aby pomyśleli sobie, że uderzają piłkę do góry co ma im pomóc nadać piłce przy serwisie odpowiedniej rotacji topspinowej. Brak odpowiedniego prowadzenia rakiety ku górze przy serwisie topspinowym zdarza się również u doświadczonych tenisistów, zwłaszcza wtedy gdy koncentrują się na szybkim dojściu do siatki po serwisie, albo gdy próbują włożyć w niego zbyt dużo siły, co skutkuje tym, że nie ma on oczekiwanej przez serwującego odpowiedniej rotacji topspinowej.

Zasada optymalnego wykonania uderzenia związana jest również z biomechaniczną zasadą rotacji. Reguła rotacji ma zastosowanie przy wszystkich uderzeniach w tenisie, gdyż przy każdym uderzeniu nadaje się piłce rotacji odpowiedniej do przyjętej strategii gry. Badania wykazały, że tak naprawdę nie ma w tenisie płaskich uderzeń, gdyż każde uderzenie ma jakąś rotację. Badania pokazują, że przy typowych uderzeniach z głębi kortu tory prowadzenia rakiety ku górze w momencie uderzenia piłki są następujące: pod kątem około 20° do powierzchni kortu (uderzenie płaskie), pod kątem około 35° do powierzchni kortu (uderzenie topspinowe), pod kątem około 50° do powierzchni kortu (lob topspinowy). Doświadczeni tenisiści przy większości uderzeń prowadzą rakietę ku górze pod kątem około 20°, zwiększając nachylenie ruchu rakiety tuż przed samym uderzeniem, gdy zamierzają wykonać uderzenie topspinowe. Trenerzy tenisa powinni wiedzieć, że piłce można nadać większą rotację topspinową kosztem zmniejszenia prędkości piłki. Tenisista prowadząc rakietę bardziej pionowo w momencie uderzenia musi zdawać sobie sprawę z tego, że uderzana przez niego piłka będzie miała mniejszą prędkość i mniejszą głębokość oraz że grając bardzo mocny topspin wzrasta ilość uderzeń nieczystych. Dobry trener potrafi ocenić czy zawodnik stosuje odpowiednią rotację w swoich uderzeniach po obserwacji ruchu rakiety i lotu piłki oraz po odgłosie uderzenia. Przy uderzeniach z rotacją wsteczną (slajs) rakieta kierowana jest ku dołowi a jej kąt nachylenia przy uderzeniu wynosi od 15° do 25° i jest zwykle mniejszy niż przy uderzeniach topspinowych, ponieważ rotacja piłki po koźle nie musi być odwrócona.

Główną korzyścią wynikającą z rotacji, która musi być oceniona przez trenera tenisa, jest krzywa lotu piłki. Obracająca się piłka tworzy płynnie działającą siłę nazywaną liftem, która zakrzywia tor lotu piłki w kierunku nadanej rotacji. Trenerzy tenisa muszą, obserwując zawodnika w trakcie meczu, rozważyć strategiczne zalety toru lotu piłki i jej odskoku po uderzeniu z rotacją. Jeśli strategia jest odpowiednia do określonej sytuacji, muszą ocenić czy technika uderzeń oraz ich wykonanie są poprawne. Przykładowo zwalnianie uderzenia przeciwnika poprzez stosowanie wstecznej rotacji (slajs) może być w danej chwili bardzo przydatne, jeśli jednak jest źle wykonane, to znaczy gdy w momencie uderzenia piłki rakieta jest prowadzona pod zbyt dużym kątem ku dołowi, to wówczas przeciwnik ma okazję do ataku, gdyż zagrana przez naszego zawodnika piłka jest zbyt krótka, za wolna i ma zbyt wysoki kozioł odbicia.

Podsumowanie

Trenerzy tenisa mogą pomóc maksymalnie poprawić grę swojego zawodnika jeśli w analizie jakościowej uderzenia wykorzystają podejście interdyscyplinarne. Biomechanika jest jedną z najważniejszych dziedzin nauki związanych ze sportem wykorzystywanych do oceniania i diagnozowania techniki uderzeń w tenisie. Wiedza z dziedziny biomechaniki zawiera się w dziewięciu wymienionych w tym artykule zasadach, które należy stosować w analizie jakościowej uderzeń.